عنوان مقاله: مورد کاوی، صنعت تنباکو غول چندسر
مولف/مترجم: ترجمه و تلخیص : مرتضی شانی
موضوع: مورد کاوی
سال انتشار(میلادی): 2006
وضعیت: تمام متن
منبع: ماهنامه تدبیر-سال هجدهم-شماره 169
تهیه و تنظیم: پایگاه مقالات مدیریت  www.SYSTEM.parsiblog.com
مقدمه: سیگار سودآورترین محصول مصرفی در جهان است. سیگار یک پنی هزینه و یک دلار درآمد دارد و هر نوع آن دارای طرفداران خاص است. سودآوری این صنعت سرمایه داران زیادی را جذب این صنعت کرده است. صنایع تنباکو در بازار نه چندان پررونق ایالات متحده، با عرضه مارک‎های جدید سیگار، خود را حفظ کرده‎اند. بیش از 300 نوع و یا مارک جدید با ویژگیهای جدید مثل، دراز، نازک، طعم‎دار، کنترل شده، فیلتردار و حتی بدون فیلتر عرضه شده و جدیدترین آن متعلق به کمپانی RJR به نام «آپ تاون» (Uptown) است.

ماجرای «آپ تاون»
سیگار «آپ تاون» در قوطی‎های سیاه ـ طلایی با طعم خاص توسط کمپانی آر ـ جی ـ رینولد (R.J. Reynalds) همانند سایر مارک‎ها برای فروش به بخش خاص جامعه عرضه شد. به علت این که مصرف سیگار در ایالات متحده کاهش پیدا کرده است لذا کمپانی‎های تنباکو سعی می‎کنند محصولات خود را برای بخش و یا گروه‎های خاص از قبیل زنان، اسپانیایی‎ها و سیاهپوستان طراحی و عرضه کنند. در این میان سیاهپوستان خیلی اهمیت دارند. زیرا 39 درصد مردان سیاه‎پوست سیگار می‎کشند. در صورتی که این میزان در بین مردان سفیدپوست 5/30 درصد است. سیگار آپ تاون با مطالعه زیاد طراحی و حتی نام آن برای جذب سیاهپوستان انتخاب گردید.
ماجرای مشابه؛ داکوتا
این سیگار جدید برای فروش به زنان عرضه شد که دارای زمینه بیشتر برای سرطان ریه و بیماریهای قلبی هستند. در عرضه سیگار جدید گروه دیگری نیز ناراحت شدند. زیرا به زبان بومیان امریکا، «داکوتا» به معنی «دوست» است بنابراین، استفاده از این واژه برای قشری که بالاترین نرخ اعتیاد به دخانیات را دارد، چندان جذاب نیست.
گسترش اعتراضات به «آپ تاون»
اعتراض نسبت به سیگار «آپ تاون» در نخستین مرحله متوجه نام بیل‎بوردهای تبلیغاتی در مناطق سیاهپوست نشین بود. این اعتراضات به زودی علاوه بر سیگار «آپ تاون»، به انواع سیگار و مصرف الکل از طرق رنگ‎پاشی روی بیل‎بوردها گسترش یافت. اعتراض‎کنندگان مشکلی با خود بیل‎بوردها نداشتند ولی با رنگ‎پاشی روی آن و تمرد و نافرمانی مدنی می‎خواستند توجه عموم را به خود جلب کنند. آنها تقاضا داشتند که به جای تبلیغ مصرف سیگار و یا الکل، از بیل‎بوردها برای تبلیغ کالاهای آموزشی و یا مواد بی‎ضرر نظیر آب‎ لیمو استفاده شود.
دکتر هارواد فریمن رییس بیمارستان جراحی هارلم در جریان تحقیقات پزشکی دریافت که امید به زندگی یک مرد در هارلم نیویورک از امید به زندگی یک مرد بنگلادشی کمتر و بخشی از آن نیز به علت مصرف سیگار و الکل است. او در جریان یک سخنرانی در کلیسای هارلم گفت: «آیا فروش سیگار و الکل به جامعه‎ای که بالاترین نرخ مرگ و میر نسبت به دیگران را دارد، ‌اخلاقی و انسانی است؟» به دنبال این گونه خطابه‎ها، حرکت اعتراضی با سیاه‎ کردن بیل‎بوردهای سفید با هدف نمایاندن تأثیر شوم آنها شروع شد.
حرکت اعتراضی به بیل‎بوردهای تبلیغاتی به منطقه هارلم نیویورک محدود نشد. در دالاس هم، گروهی برای رنگ‎کردن بیل‎بوردها بسیج شدند.
فشارهای وارده، دامنه تبلیغات سیگار و الکل را محدود کرد. در ژوئن 1990 سازمان دارنده 80 درصد بیل‎بوردها اعلام کرد که برابر خط‎مشی جدید، نصب بیل‎بورد برای تبلیغ مواد مضر برای اقلیتها، در فاصله حداقل 500 متری مدارس، محل عبادت و یا بیمارستانها ممنوع و تعداد بیل‎بوردها برای تبلیغ سیگار و یا الکل محدود خواهدشد. ضمناً برچسبهایی تهیه شد که بر روی بیل‎بوردهای نصب شده در نزدیکی مدارس، کلیسا و یا بیمارستانها، تبلیغ سیگار و یا الکل در آن بیل‎بورد را ممنوع می کرد.
چرا اعتراض؟
آیا کمپانی سیگار رینولد موجب این انتقادهاست؟ بدون شک مصرف سیگار و الکل در بالارفتن نرخ مرگ و میر سیاهان در عصر معاصر تأثیر مستقیم دارد. علی رغم ادعای ضعیف بعضی از کمپانی‎ها در انکار موضوع، بدون هرگونه تردیدی باید پذیرفت که تولید کنندگان سیگار محصولات خود را برای مصرف بازار جدید با استراتژی از قبل تعیین شده عرضه می‎کنند.اگرچه بعضی گروه‎ها نظیر سیاهان جوان، رنگ‎پاشی روی بیل‎بوردها را یک کار اشتباه خوانده و می‎گویند که پاشیدن رنگ روی بیل‎بوردها بدین معنی است که ما سیاهان آن قدر نادان هستیم که آنها می‎توانند با بیل‎بورد روی ما تأثیر بگذارند ولی رئیس بنیاد بنجامین در رابطه با اعتراضات ضد سیگار و الکل و پاشیدن رنگ روی بیل‎بوردها می گوید که سفیدها به قدر کافی شعور دارند که تابلو را خوانده و به آن توجه نکنند ولی سیاهان فاقد این منطق هستند.
به طور یقین ترغیب افراد برای مصرف‎ نکردن سیگار و الکل به مراتب مشکل‎تر از محروم‎کردن آنهاست و بهترین شیوه آن است که کسی سیگار و یا الکل نخرد.
بالاخره هرگاه ایالت و یا فدرال همانند رادیو و تلویزیون در دو دهه قبل، تصمیم به منع تبلیغ سیگار و الکل در بیل‎بوردها بگیرد، در آن صورت خط نهایی را باید کجا کشید؟ آیا در آن صورت باید تبلیغ برای سایر اقلام گران نظیر کفشهای ورزشی نیز منع شود؟ و یا اینکه تبلیغات غذاهای پرچربی که کلسترول خون و یا فشار خون را بالا می‎برند منع شود؟
نشانه گیری بازارهای خارجی
در اوایل 1984 پزشکان کالج رویال انگلستان مصرف سیگار را محکوم و اعلام کردند که سیگار سالانه 100 هزار نفر را در انگلستان می‎کشد و از این بابت 50 میلیون روزکاری در سال به کشور خسارت وارد می‎شود. موضوع سرطان ریه مردان در بوتسوانای افریقای جنوبی در مدت 11 سال، 600 درصد افزایش یافته و اتهام سنگینی را بر اپیدمی سیگار وارد کرده است.
علی رغم تلاشهای زیاد صنایع تنباکو در سال 1989 دو دستورالعمل در تبلیغ سیگار توسط کمیسیون اروپا وضع شد که اولاً تبلیغات تلویزیونی را از اکتبر 1991 قطع کرد و ثانیاً برابر دستورالعمل مقرر شد برای منع سایر تبلیغهای مربوط به مصرف سیگار قوانین لازم در پارلمان اروپا وضع شود. این قوانین هرگونه آگهی و تبلیغ در تلویزیون، سینما و حتی روی فندک و کبریت را ممنوع کرد. موضع صنایع تنباکو در جریان کشمکشها، این بود که مرگ 430 هزار نفر در سال ارتباطی به تبلیغات سیگار ندارد. «جان میجر» نخست وزیر وقت انگلیس با گسترش تحریمهای سیگار مخالفت کرد و پاره‎ای از کشورها از برخورد با تبلیغ سیگار امتناع ورزیدند.
به لحاظ اکراه اروپا، صنایع تنباکوی آمریکا حریصانه به سمت آسیا، آفریقا، اروپای شرقی و کشورهای سابق اتحاد جماهیر شوروی سرازیر شدند. این بازارها به ارزش سالانه 90 میلیارد دلار، با صنایع دخانیات ضعیف، در مقابل سیگار امریکا به شدت آسیب‎پذیر هستند. به عنوان مثال سیگار «مالبورو» در آسیا شناخته‎تر از خود امریکاست. زیرا در این مناطق به علت اینکه طی سالیان طولانی به منظور حفظ صنعت سیگار داخلی، عرضه سیگارهای غربی ممنوع بود، «قحطی سیگار» وجود داشت. ممنوعیت برداشته شده برای کمپانی‎ها این امکان را فراهم می‎کند که در این بازار وسیع، سیگارهای خود را عرضه کنند. تازه در این کشورها مشکل بهداشت و قانون نصب برچسب اخطار نیز وجود ندارد. به طور مثال در مجارستان سیگار «مالبورو» به جوانان در کنسرت‎های موسیقی بدون هرگونه محدودیت عرضه می‎شود.
در آسیا شرکتهای تنباکو و یا دخانیات خارجی با سد تعرفه‎های حمایتی و موانع واردات در هنگام ورود به بازار مواجه هستند. ایالات متحده در استفاده از مفاد ماده (30 قانون) تجارت آزاد و تهدید به مقابله به مثل، برای صدور کالاهای امریکایی به کشورهای ژاپن، کره جنوبی، تایوان و تایلند که حاضر به بازکردن بازار خود به امریکا نبودند، موفقیت زیاد دارد. زیرا نمایندگان صنایع تنباکو در کنگره نفوذ زیادی در اعمال فشار به کشورها برای بازکردن بازار خود دارند.
تبلیغات و آگهی سیگار در تلویزیون ژاپن برخلاف ممنوعیت آن در امریکا به طور گسترده پخش شد. فروش سیگار در سال 1987 به شدت بالا رفت و مصرف آن بین زنان که قبل از آمدن کمپانی‎های غربی از سیگار پرهیز داشتند چنان رواج یافت که میزان آن در بعضی از مناطق آسیا نظیر هنگ کنگ به 5 درصد زنـان جامعه رسید.
چنانچه شرکتی با محدودیتهای جدی مواجه باشد، آیا نباید به دنبال بازارهای دیگری برود؟ این درست چیزی است که تولید کنندگان سیگار در آمریکا انجام می‎دهند. زیرا اعلام این مطلب که سیگار به تندرستی انسان لطمه می‎زند، گرچه این لطمه آنی نیست ولی بازتاب جدی بر صنعت تنباکو داشته است. تا زمانی که مردم حاضر به پذیرش ریسک مصرف سیگار باشند، آیا تولید کننده، دست‎اندرکار تبلیغ و یا فروشنده جزء آن باید مورد قضاوت منفی قرار گیرد؟
موقعی که در اثر تبلیغات پیچیده و برنامه‎ریزی شده، مردم در کشورهای توسعه نیافته به مصرف سیگار روی می‎آورند، آیا ما موظف هستیم در مورد اخلاقی و پذیرفته‎ بودن کار تأمل کنیم؟
قوانین تشریفاتی
جنگ بین صنایع تنباکو و تبلیغات تواماً با اداره نظارت بر مواد غذایی و دارویی در عرصه حقوقی ادامه یافت و در آن زمان نمایندگان صنایع تنباکو در کنگره سعی کردند که یک سری ضوابط ملایم وضع کنند. «فیلیپ موریس» سازنده سیگارهای «مالبورو» تندتر از سایر تولید کنندگان در حمله به منتقدان بود. در سال 1994 «فیلیپ موریس» مسئولان شهر سان‎فرانسیسکو را به دادگاه کشاند تا بارزترین سنگر مبارزه با سیگار را از بین بردارد. زیرا برابر ضوابط وضع شده قرار بود که از اول ژانویه 1995 کشیدن سیگار در ادارات و رستوران‎ها ممنوع شود و وی قصد داشت که این قانون را از طریق دادگاه نقض کند.
جفری بایبل رئیس فیلیپ موریس که عمر خود را صرف توسعه کمپانی در سطح جهان کرده است، اعلام کرد که دشمنان صنایع تنباکو با اقدامات قضایی و رسانه‎های عمومی حمله می‎کنند ولی ما کیسه مشت آنها نیستیم و موقعی که راه ما درست است به مبارزه ادامه خواهیم داد. او برای تقویت موضع صنایع تنباکو بلافاصله میزان هزینه تبلیغات سیگار را در سال 1994 دو برابر کرد و این مبلغ را به 2/243 میلیون دلار رساند. او استدلال می کند، سیگار در عرصه‎های مختلف اقتصاد تأثیر دارد و در صورت حذف شدن، این عرصه‎ها لطمه می‎بینند. به عنوان مثال، توزیع‎کنندگان، رانندگان، صاحبان دستگاههای فروش اتوماتیک سیگار، صاحبان بیل‎بوردهای تبلیغاتی سیگار و صدها شغل دیگر از محل سیگار امرار معاش می‎کنند. به عنوان مثال، طبق گزارش وال‎استریت ژورنال، در یک دکه کوچک واقع در نیوجرسی، که چیپس، روزنامه و بلیت بخت‎آزمایی می‎فروشد، 40 درصد فروش کل را سیگار تشکیل می‎دهد. ضمناً کشاورزان ایالات جنوبی نیز از کاشت تنباکو امرار معاش می کنند و به سهولت نمی‎توانند به سراغ کاشت محصول دیگری بروند. این ادعایی است که گزینه‎های دیگر اشتغال، خلاء ناشی از صنایع تنباکو را پر می‎کند، اما به سالهای دهه گذشته نگاه کنیم خواهیم دید این اتفاق به سهولت میسر نیست.